Bất thường nhiễm sắc thể số 8 và các bệnh lý liên quan

GENCAREVN.com – Nhiễm sắc thể số 8 là thành phần không thể thiếu trong bộ gen của một người. Hàm lượng và sự sắp xếp DNA của nó có vai trò quan trọng trong quá trình tiến hóa và ảnh hưởng tới một số rối loạn trong hệ miễn dịch và phát triển của con người. Do đó, bất thường nhiễm sắc thể số 8 sẽ gây ra những bệnh lý nguy hiểm.

Dưới đây là một số bệnh lý liên quan đến bất thường nhiễm sắc thể số 8 đáng chú ý đã được các nhà khoa học ghi nhận:

1. Hội chứng tăng sinh tủy 8p11

Hội chứng tăng sinh tủy 8p11 (8p11 myeloproliferative syndrome) là một dạng ung thư ác tính liên quan đến nhiều loại tế bào máu. Bệnh được chia thành nhiều dòng dựa trên loại tế bào gốc hình thành ung thư. Người mắc hội chứng tăng sinh tủy 8p11 gặp tình trạng tăng sinh những tế bào máu (bao gồm hồng cầu, tiểu cầu và cả bạch cầu). Do đó, bệnh phát triển thành cả ung thư tế bào tủy và ung thư tế bào bạch huyết.

Sự chuyển đoạn vật liệu di truyền giữa nhiễm sắc thể số 8 và các nhiễm sắc thể khác có thể là nguyên nhân gây ra hội chứng tăng sinh tủy 8p11. Sự chuyển vị phổ biến nhất liên quan đến tình trạng này, được viết là t(8;13)(p11;q12), kết hợp một phần gen FGFR1 trên nhiễm sắc thể số 8 với một phần gen ZMYM2 trên nhiễm sắc thể 13.

Protein được tạo ra từ gen FGFR1 bình thường có thể bật (kích hoạt) tín hiệu tế bào giúp tế bào phản ứng với môi trường của nó, ví dụ bằng cách kích thích tăng trưởng tế bào. Protein được tạo ra từ gen hợp nhất, bất kể gen đối tác có liên quan, đều dẫn đến tín hiệu FGFR1 không đổi. Việc truyền tín hiệu không được kiểm soát sẽ thúc đẩy sự phát triển và phân chia tế bào liên tục (tăng sinh), dẫn đến ung thư.

2. Bệnh bạch cầu dòng tủy cấp tính

Một loại ung thư máu được gọi là bệnh bạch cầu dòng tủy cấp tính yếu tố liên kết cốt lõi (CBF-AML) có liên quan đến sự sắp xếp lại (chuyển vị) vật liệu di truyền giữa nhiễm sắc thể 8 và 21. Sự sắp xếp lại này có liên quan đến khoảng 7% trường hợp bệnh bạch cầu dòng tủy cấp tính ở người lớn. Đột biến này có thể xuất hiện trong suốt cuộc đời của một người và chỉ có ở một số tế bào nhất định. Loại thay đổi di truyền này, được gọi là đột biến soma, không có khả năng di truyền cho thế hệ sau.

Protein tổng hợp được tạo ra từ chuyển vị t(8;21), được gọi là RUNX1-ETO, giữ lại một số chức năng của hai protein riêng lẻ. Protein RUNX1 bình thường, được tạo ra từ gen RUNX1, là một phần của phức hợp protein gọi là yếu tố liên kết lõi (CBF) lên kết với DNA và kích hoạt các gen liên quan đến phát triển tế bào máu. Protein ETO bình thường, được tạo ra từ gen RUNX1T1, sẽ ức chế hoạt động của gen. Protein tổng hợp tạo thành CBF và gắn vào DNA, nhưng thay vì kích hoạt các gen kích thích sự phát triển của tế bào máu, nó lại ức chế các gen đó. Mặc dù t(8;21) rất quan trọng đối với sự phát triển của bệnh bạch cầu, nhưng thường cần một hoặc nhiều thay đổi di truyền bổ sung để các nguyên bào tủy phát triển thành tế bào ung thư bạch cầu.

3. Hội chứng thể khảm tam nhiễm sắc thể 8

Thể khảm tam nhiễm sắc thể 8 xảy ra do sự sai sót trong quá trình phân chia của hợp tử

Thể khảm tam nhiễm sắc thể 8 (T8mS) là một dạng bất thường về số lượng nhiễm sắc thể. Người bình thường có 2 nhiễm sắc thể 8, nhưng tam nhiễm sắc thể 8 có sự hiện diện của 3 nhiễm sắc thể 8. Dạng khảm xảy ra khi chỉ một số tế bào trong cơ thể người đó mang 3 nhiễm sắc thể 8, còn các tế bào còn lại có 2 nhiễm sắc thể.

Thể khảm trisomy 8 là một hội chứng hiếm gặp, tỷ lệ mắc ở nam cao hơn so với ở nữ. T8mS được cho là xảy ra ở 1/25.000-50.000 thai nhi. Khả năng xảy ra T8mS ở những lần mang thai là cực kỳ thấp.

Triệu chứng của T8mS có thể khác biệt nhiều ở mỗi trường hợp mắc bệnh khác nhau. Một số trẻ sinh ra có biểu hiện của T8mS nặng, có ảnh hưởng lâm sàng rõ rệt trong khi một số khác thì không có biểu hiện nhiều. Một số triệu chứng có thể bao gồm: Đầu dài hơn trung bình; Mắt sâu, rộng; Lưỡi dài; Trán rộng; Vai hẹp; Xương chậu hẹp; Nếp nhăn sâu trên bàn tay và bàn chân; Các vấn đề liên quan vòm họng và miệng; Các vấn đề về khớp; Các vấn đề về cột sống như vẹo cột sống; Các vấn đề về thận; Các vấn đề về tim; Các bất thường về xương và cấu trúc; Bộ phận sinh dục kém phát triển; Không phát triển trí tuệ; Bất thường tầm vóc (rất thấp hoặc rất cao).

T8mS không phải luôn luôn ảnh hưởng tới sự phát triển trí tuệ. Sự phát triển trí tuệ sẽ phụ thuộc vào sức khỏe của trẻ ở những giai đoạn phát triển quan trọng. Một số triệu chứng khác của T8mS có thể khiến cho trẻ bị chậm nói hoặc chậm học. Tuy nhiên những sự chậm trễ này là do hạn chế và chức năng vật lý của trẻ chứ không phải do các vấn đề về thần kinh của trẻ. Có một số trường hợp bị T8mS dường như không hề có vấn đề gì liên quan tới thiểu năng trí tuệ.

4. Hội chứng Trichorhinophalangeal loại II

Hội chứng Trichorhinophalangeal loại II (TRPS II) là do mất vật liệu di truyền trên nhánh dài (q) của nhiễm sắc thể số 8. TRPS II là tình trạng gây dị tật xương và khớp; đặc điểm khuôn mặt đặc biệt; thiểu năng trí tuệ; và các bất thường về da, tóc, răng, tuyến mồ hôi và móng tay. Các dấu hiệu và triệu chứng của TRPS II có liên quan đến việc mất nhiều gen từ phần nhiễm sắc thể này. Mức độ xóa khác nhau giữa các cá nhân bị ảnh hưởng; các nghiên cứu cho thấy việc xóa lớn hơn có xu hướng dẫn đến số lượng tính năng lớn hơn so với việc xóa nhỏ hơn.

Các gen TRPS1, EXT1 và RAD21 bị thiếu ở những người mắc TRPS II. Các nhà nghiên cứu đã xác định rằng việc mất gen EXT1 là nguyên nhân gây ra nhiều khối u xương lành tính (không gây ung thư) được gọi là u xương sụn gặp ở những người mắc TRPS II. Mất gen TRPS1 được cho là gây ra các bất thường khác về xương và khuôn mặt. Việc xóa gen RAD21 có thể góp phần gây ra tình trạng thiểu năng trí tuệ. Việc mất các gen khác từ vùng nhiễm sắc thể 8 này có thể góp phần tạo ra các đặc điểm bổ sung của tình trạng này.

5. Một số bệnh ung thư khác

Sự chuyển đoạn giữa nhiễm sắc thể số 8 và các nhiễm sắc thể khác có liên quan đến các loại ung thư khác. Ví dụ, bệnh ung thư hạch Burkitt (một loại ung thư bạch cầu gọi là tế bào B xảy ra thường xuyên nhất ở trẻ em và thanh niên) có thể do sự chuyển vị giữa nhiễm sắc thể 8 và 14. Sự chuyển vị này, được viết là t(8;14)(q24; q32), dẫn đến sự phân chia tế bào liên tục mà không có sự kiểm soát hoặc trật tự, điều này có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh ung thư hạch Burkitt. Ít gặp hơn, ung thư hạch Burkitt có thể do sự chuyển vị giữa nhiễm sắc thể 8 và 2 hoặc nhiễm sắc thể 8 và 22.