4 Hội chứng liên quan đến rối loạn nhiễm sắc thể giới tính

GENCAREVN.com – Các rối loạn nhiễm sắc thể giới tính bao gồm lệch bội, mất đoạn hoặc lặp đoạn các nhiễm sắc thể giới tính hoặc thể khảm. Bệnh hiếm khi gây chết người nhưng chắc chắn để lại ảnh hưởng lớn tới sự phát triển của trẻ sau sinh về giới tính và hình thái cơ thể.

1. Rối loạn nhiễm sắc thể giới tính

Con người có 23 cặp nhiễm sắc thể (NST) (tổng cộng 46 NST). Một bản sao mỗi NST đến từ người mẹ (trứng); bản sao còn lại đến từ người cha (tinh trùng). Trong đó:

22 cặp đầu tiên được gọi là NST thường và giống nhau ở cả nam và nữ.
Cặp NST thứ 23 được gọi là nhiễm sắc thể giới tính. Nữ giới có hai bản sao nhiễm sắc thể X (XX), nam giới có một nhiễm sắc thể X và một nhiễm sắc thể Y (XY).

Các rối loạn về NST giới tính (tương tự như rối loạn NST thường) có thể liên quan đến số lượng hoặc cấu trúc và có thể hiện diện ở tất cả các tế bào hoặc ở dạng khảm. Các dấu hiệu lâm sàng làm tăng nguy cơ bệnh về bất thường NST giới tính là:

Rối loạn dậy thì;
Không có kinh nguyệt;
Cơ quan sinh dục không rõ ràng.

Những rối loạn này được coi là rất phổ biến với tỷ lệ mắc khoảng 1:400–500 trẻ. Các kiểu hình liên quan đến rối loạn nhiễm sắc thể giới tính ít nghiêm trọng hơn các khiếm khuyết nhiễm sắc thể thường và điều này chủ yếu là do nhiễm sắc thể X bất hoạt, hoặc do nhiễm sắc thể Y có hàm lượng gen thấp.

NST X bất hoạt là quá trình trong đó hầu hết các gen trên một trong hai nhiễm sắc thể X di truyền cho con không hoạt động về mặt hình thái, do đó không tạo ra bất kỳ đặc điểm nào của nữ giới. Trong các tế bào soma ở trẻ bình thường (bé gái), một nhiễm sắc thể X bị bất hoạt sớm trong quá trình phát triển, do đó làm cân bằng sự biểu hiện của các gen liên kết với X ở cả hai giới. Do đó, con có khả năng biểu hiện gen liên kết với X.

2. 4 Hội chứng phổ biến liên quan đến đột biến NST giới tính

2.1. Hội chứng Klinefelter

Hội chứng Klinefelter, hội chứng 47, XXY hoặc XXY là tình trạng nam giới có thêm một NST X.

Theo các nghiên cứu, nguồn gốc NST bất thường từ bố chiếm khoảng 53%, 34% do rối loạn giảm phân I ở mẹ, 9% do rối loạn giảm phân II ở mẹ và 3% còn lại do rối loạn phân cắt hợp tử. Tuổi mẹ cao làm tăng bất thường ở giảm phân I. Việc có thêm một NST X dẫn tới quá trình hyalin hóa và xơ hóa tinh hoàn, giảm khả năng sinh tinh, gây bất thường ở cơ quan sinh dục và vô sinh. Số NST X tăng lên kéo theo mức độ tàn tật về trí tuệ và dị tật cũng sẽ tăng lên.

Hội chứng Klinefelter khiến tế bào mầm không tồn tại trong tinh hoàn, dẫn đến giảm sản xuất tinh trùng và hàm lượng androgen trong máu, giảm ham muốn về tình dục và thường vô sinh, hiếm muộn. Bên cạnh đó, trẻ em có dấu hiệu yếu cơ, chậm phát triển về vận động và trí tuệ như chậm biết bò, đi, nói… so với trẻ cùng độ tuổi, tính cách khép kín và tinh hoàn không xuống bìu.

2.2. Hội chứng Turner

Khoảng 50% số trẻ bị bệnh có kiểu NST là 45,X; khoảng 80% trường hợp mất NST X có nguồn gốc từ bố. Hầu hết 50% khác là có thể khảm (ví dụ: 45,X/46,XX hoặc 45,X/47,XXX).

Tỷ lệ mắc Turner là khoảng 1:2000 (ít phổ biến hơn so với trường hợp của Klinefelter) và xuất hiện ở khoảng 1,5% trong tất cả các trường hợp thụ thai.

Hội chứng Turner chỉ ảnh hưởng tới nữ giới

Bệnh nhân có các đặc điểm sau:

Vóc dáng thấp bé (chiều cao trung bình là 145cm);
Rối loạn phát triển buồng trứng đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến bệnh nhân không có kinh nguyệt;
Ngực hình khiên với núm vú cách xa nhau;
Màng cổ sau sinh (u nang hygroma trong thời kỳ bào thai);
Chân tóc phía sau thấp;
Trí thông minh trung bình;
Mắc các bệnh về thận và tim mạch.

Không có cách chữa trị hoàn toàn cho hội chứng này nhưng các phương pháp điều trị hỗ trợ có thể giảm bớt một số triệu chứng của bệnh, ví dụ như sử dụng hormone tăng trưởng, liệu pháp thay thế estrogen và các công nghệ sinh sản trong trường hợp bệnh nhân muốn mang thai.

2.3 Hội chứng Triple X (Siêu nữ)

Hội chứng Siêu nữ, hay còn gọi là hội chứng Triple X hoặc trisomy X, là rối loạn dị bội nhiễm sắc thể giới tính xảy ra ở nữ giới, trong đó mỗi tế bào sẽ có 3 nhiễm sắc thể X (47, XXX) thay vì XX như bình thường.

Hội chứng này thường là kết quả của sai sót trong giảm phân I ở mẹ (90% trường hợp) và tỷ lệ mắc bệnh là khoảng 1:1000 trẻ. Bệnh nhân siêu nữ không có những biểu hiện rõ ràng. Trẻ có trí thông minh trung bình, phát triển giới tính bình thường. Khoảng 70% có vấn đề về học tập nghiêm trọng.

Ở tế bào 47,XXX, hai nhiễm sắc thể X bị bất hoạt. Các biến thể bao gồm:

Hội chứng nhiễm sắc thể X (48,XXXX) với mức độ chậm phát triển thể chất và tinh thần nghiêm trọng hơn;
Ngũ giác (49,XXXXX) bị chậm phát triển nghiêm trọng.

2.4. Hội chứng Jacobs (XYY)

Hội chứng Jacob (XYY) là một rối loạn nhiễm sắc thể hiếm gặp ảnh hướng đến nam giới. Các bé trai sinh ra với 1 nhiễm sắc thể Y dư thừa tạo ra bộ NST giới tính XYY và có chiều cao nổi bật khác thường.

Dạng rối loạn nhiễm sắc thể này xảy ra ở khoảng 1 trong 1.000 trẻ sơ sinh. Nguyên nhân do sự không phân ly của người cha ở giảm phân II (sản xuất tinh trùng YY) hoặc do một sự kiện sau hợp tử. Các biến thể của hội chứng này bao gồm XXYY và XXXYY, có thể cũng bắt nguồn từ sự không phân ly của người cha ở cả giảm phân I và II. Bệnh nhân có kiểu hình bình thường và có thể có các đặc điểm sau:

Tầm vóc cao lớn;
Mụn trứng cá nặng khi dậy thì;
Trí thông minh trung bình;
Nóng nảy, hiếu động thái quá, bốc đồng, hành động ngang ngược hoặc trong một số trường hợp là hành vi chống đối xã hội;
Khả năng sinh sản hầu hết bình thường, tuy nhiên vẫn có một số trường hợp bị vô sinh;
Phát triển giới tính bình thường.

Hình ảnh nam giới mắc hội chứng Jacobs với chiều cao khác biệt

Những người mắc hội chứng Jacob (XYY) có thể – và rất thường xuyên – sống cuộc sống hoàn toàn bình thường với tình trạng này. Trên thực tế, hội chứng XYY có thể không được chẩn đoán trong suốt cuộc đời của một người. Tuy nhiên, khi đã được chẩn đoán, những người mắc hội chứng XYY có thể tìm thấy sự trợ giúp mà họ có thể cần.

3. Tầm soát phát hiện sớm để nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh

Từ trước tới nay các bà mẹ thường có thói quen chỉ tầm soát bệnh Down mà bỏ quan các bất thường khác. Các hội chứng do bất thường NST giới tính mặc dù không gây nguy hiểm tới tính mạng bệnh nhân nhưng sẽ để lại nhiều hệ quả kéo dài suốt đời về thể chất và sinh sản

Kiểu gen	Giới tính	Hội chứng	kiểu hình
XXY, XXYY, XXXY	Nam	Klinefelter	Tinh hoàn và dương vật nhỏ, vú to, vô sinh
XYY	Nam	Jacobs	Đầu to, răng to, hai mắt cách xa
XO	Nữ	Turner	Mất thính giác, thị lực yếu, dị tật tim, vô sinh
XXX	Nữ	Siêu nữ	Cao to, dị tật tim, loạn sản thận,vô sinh

Do đó, cha mẹ lưu ý không nên bỏ qua các rối loạn NST giới tính. Hiện nay công nghệ gen phát triển mà các bà mẹ hoàn toàn có thể tầm soát từ sớm để phát hiện những bất thường này, trong đó có xét nghiệm NIPT.

Tại quyết định 1807/QĐ-BYT ngày 21/4/2020 của Bộ Y tế quyết định về việc ban hành Hướng dẫn về chuyên môn kỹ thuật trong sàng lọc, chẩn đoán, điều trị trước sinh và sơ sinh cũng đã đưa phương pháp sàng lọc trước sinh không xâm lấn (NIPT) vào quá trình tầm soát dị tật thai nhi, tầm soát các bất thường về số lượng nhiễm sắc thể trong thai kỳ cho thai phụ… Đây là phương pháp phân tích ADN tự do của thai nhi có trong máu mẹ từ tuần thứ 9 của thai kì giúp sàng lọc những bất thường số lượng nhiễm sắc thể bào thai như Trisomy 21 (Hội chứng Down) Trisomy 18 (Hội chứng Edwards) và Trisomy 13 (Hội chứng Patau), những bất thường về nhiễm sắc thể giới tính và đột biến vi mất/lặp đoạn trên tất cả các nhiễm sắc thể còn lại.

Kết quả của xét nghiệm NIPT được đánh giá đáng tin cậy hơn so với các xét nghiệm sàng lọc huyết thanh (Douple test, Triple test). Hơn nữa, NIPT là một xét nghiệm không xâm lấn nên sẽ an toàn hơn so với các quy trình xét nghiệm xâm lấn thông thường như chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau có nguy cơ sảy thai là 1%.

Xem thêm:

——

TRUNG TÂM XÉT NGHIỆM GENCARE

Hotline: 0971.883.288